Jakie oszustwa wykrywają biegli rewidenci podczas badania sprawozdań finansowych?

Audyt może być obligatoryjny bądź dobrowolny. Obowiązkowemu audytowi podlegają jednostki wskazane w art. 64 ustawy o rachunkowości, czyli banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, spółki akcyjnych, bez żadnych warunków, sam status tych jednostek nakłada na nie obowiązek corocznego audytu rachunkowego. Inne podmioty podlegają obligatoryjnemu badaniu wówczas, gdy za poprzedni rok obrotowy spełniły 2 z 3 kryteriów wskazanych w ustawie o rachunkowości, czyli zatrudnienie średnioroczne w przeliczeniu na pełne etaty przekracza 50 osób, suma aktywów przekraczała 2,5 mln euro,  przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów przekraczały 5 mln euro.

Badanie sprawozdań finansowych może mieć także charakter dobrowolny. Informacje z audytu służą nie tylko samej jednostce do podejmowania decyzji w jej zarządzaniu, lecz także  zewnętrznym podmiotom, zwanym interesariuszami (udziałowcy, dostawcy, odbiorcy, banki itp). Dobrowolne badanie sprawozdania finansowego polega na ocenie rzetelności i zgodności z obowiązującymi przepisami prawa przez niezależnego biegłego rewidenta. W trakcie badania sprawozdania finansowego biegły rewident bada czy sprawozdanie jest zgodne z ustawą o rachunkowości, innymi przepisami, polityką rachunkowości przyjętą przez jednostkę. Biegły w swoim sprawozdaniu stwierdza czy sprawozdanie finansowe jest zgodne  z obowiązującymi przepisami prawa oraz postanowieniami umowy lub statutu spółki. Badanie przez biegłego rewidenta zapewnia, że sprawozdanie finansowe jest rzetelne, co podnosi zaufanie wśród interesariuszy. W przypadku dobrowolnego badania sprawozdania finansowego również należy przestrzegać zasad wyboru audytora przez organ zatwierdzający oraz zasady jego niezależności. Zgodnie z art. 66 ust. 4 ustawy o rachunkowości wyboru firmy audytorskiej do przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki. Kierownik jednostki nie może dokonać takiego wyboru. Biegły rewident musi zachować niezależność żeby obiektywnie ocenić rzetelność sprawozdania finansowego.

W trakcie audytu zarówno obligatoryjnego jak i dobrowolnego – audytor może wykryć nieprawidłowości, a nawet celowe oszustwa z różnych obszarów funkcjonowania jednostki. Najtrudniej jest biegłemu wykryć celowe oszustwa bowiem sprawcy świadomi ich popełnienia dążą do ich ukrywania. Oszustwa mogą mieć różny charakter np. wyłudzenie kredytów, kradzieży gotówki z kasy, nieautoryzowanych przelewów, kradzieży materiałów i innych aktywów, wystawiania pustych faktur i wyłudzania VAT. Oszustwa mogą dotyczyć także zakupów i zmowy z dostawcami, gdzie pracownik jednostki może przyjmować faktury o zawyżonej wartości i przyjmować towar o wartości niższej. Wówczas biegły może to stwierdzić na przykład biorąc udział w inwentaryzacji. Jednostka może także celowo zawyżać wartość aktywów w bilansie celem pozyskania nowych inwestorów czy wyłudzenia kredytu. Biegły może także stwierdzić nieuprawnione przelewy wynagrodzeń, fikcyjne umowy o pracę, przestępstwa wobec dokumentów i wiele innych działań sprzecznych z prawem.

Oprócz wykrywania celowych działań niezgodnych z prawem, audytor może stwierdzić, że w księgach rachunkowych są nieprawidłowości wynikające z popełnianych błędów, które nie mają cech przestępstwa.

W zakresie wpływu na sprawozdanie finansowe nie ma różnicy, czy powodem zniekształcenia sprawozdania było oszustwo czy błąd. Zniekształcenia spowodowane błędem są skutkiem niezamierzonego działania – omyłki w doborze nieprawidłowych zasad rachunkowości lub wdrożenia nieskutecznych metod kontroli wewnętrznej. Są one łatwiejsze do wykrycia i poprawienia bowiem nie są celowo ukrywane przez pracowników jednostki. Jednak oszustwa jako działania celowe są ukrywane i biegłemu rewidentowi trudniej jest do nich dotrzeć.  Źródłem zniekształceń spowodowanych oszustwem jest celowe działanie sprawcy. Wykrycie celowych manipulacji danymi w sprawozdaniu finansowym jest trudniejsze bowiem działanie to ma charakter intencjonalny i jest ukrywane przez pracowników firmy.

Biegły rewident ma za zadanie wykrycie istotnego zniekształcenia, które niekoniecznie musi wynikać z oszustwa. Jednak odpowiedzialność za wykrycie istotnych zniekształceń jest taka sama, bez względu na to co jest ich źródłem – błąd czy oszustwo. W przypadku gdy biegły ujawni oszustwo w badanej jednostce, musi o tym powiadomić organy ścigania. Biegły rewident jest bowiem zawodem zaufania publicznego.